well

طبق دینکرد، دیوپرستان مراسم خود را پنهان اجرا می‌کردند، اما ذکـر مکـرر نـام آنها و نقد عقایدشان در کتاب‌های پهلوی نشان از آن است ایشان در عهـد ساسانیان نیز وجود داشتند؛ زرینکوب معتقد است نام “دیـوداد” در خانـدان ساجیان آذربایجان که با افشین خویشاوند بوده‌، نشان از آن دارد که احتمـالا در اوایل عهد عباسی نیز هنوز پرستش دیو در گوشه و کنار ایران رواج داشته اسـت.........

 ******چرایی پرستش دیوان به علت ترس از ایشان بود و تـلاشی بـرای خرسند کردن [و شاید در خدمت گرفتن دیوان] و تمام نیایش‌ها و نذرها و قربانی‌های تقـدیم شـده بـه اهریمن و دیوان برای رسیدن به این هدف صورت می‌گرفت......... ****

. 

در اواخر هزاره‌ی دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد قبایل ایرانی از هم جدا نشده بودند، اما در میان ایشان نام اهورامزدا شـکل گرفتـه بود. پس از تثبیت موقعیت والا برای اهورامزدا، بخشی از خدایان کهن هند و ایرانی “اهوره‌ها” صورت فرشتگان و یاوران اهورامزدا را یافتند و گروه دیگر خدایان که “دئوه‌ها” بودند مظهر شر گشتند؛ سپس در مرحله پیشرفته‌تری در فرهنگ اوستایی اهورامزدا به خدایی یکتـا تبـدیل شد و خدایان دیگر حذف شدند و اهریمن مظهر شر و سرور دیوان گردید.
متون اوستایی، صحنه نبرد و ستیز دائمی نیروهـای اهـورایی و اهریمنـی است، در جهان‌بینی زرتشتی در برابر هر کار نیک، شرارتی و در مقابل هـر ایـزد یـک دیـو وجود دارد هر چند خیر و شر هر دو ازلی امـا هـر دو ابـدی نیـستند و سرانجام غلبه نهایی از آن هرمزد است و قـوای شر و اهریمن را نابود می‌سازد. در این جهان‌بینی اهریمن در برابر آفرینش اورمزدی دست بـه آفـرینش جهـان بدی می‌زند و در برابر امشاسپندان، کماریگان یا سردیوان و در برابر ایزدان، دیوان را می‌آفریند. چکونگی آفرینش دیوان در کتاب‌های زرتشتی به روشنی آفرینش اهورامزدا و موجودات اهورایی وصف نگردیده است، شاید در این امر تعمد نیز بوده! زیرا این نوشته‌ها باید در ذهن مخاطب خود این نکته را القا نماید که از خصایص بارز نیروی شر، بی‌نظمی و ناهماهنگی است.